Phật giáo, với lịch sử hàng nghìn năm, đã để lại dấu ấn sâu sắc qua những công trình kiến trúc độc đáo và thiêng liêng trên khắp thế giới. Những công trình này không chỉ là nơi thờ tự, mà còn là biểu tượng của nghệ thuật, triết lý và lý tưởng sống của con người qua các thời kỳ. Bài viết dưới đây sẽ nói về những công trình kiến trúc phật giáo nổi tiếng tại Việt Nam và các nước trên thế giới, cùng theo dõi nhé!
Nguồn gốc của kiến trúc Phật Giáo
Kiến trúc Phật giáo bắt nguồn từ Ấn Độ, ra đời vào thế kỷ thứ 6 TCN. Các công trình kiến trúc đầu tiên xuất hiện khoảng thế kỷ thứ 3 TCN, dưới triều đại Maurya, khi Hoàng đế Ashoka mạnh mẽ ủng hộ và truyền bá Phật giáo (năm 255 TCN). Ashoka đã cho xây dựng hàng loạt các bảo tháp, tự viện, và các cột trụ khắc chữ, trong đó nổi bật là Bảo tháp Sanchi và Cột Ashoka. ( Nguồn: Wikipedia)
Từ khi xuất hiện đến nay, kiến trúc này đã phát triển và lan rộng theo sự truyền bá của Phật giáo ra khắp châu Á, từ Ấn Độ sang Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên, Đông Nam Á và Tây Tạng, trong đó có cả Việt Nam. Mỗi vùng, mỗi quốc gia lại có sự sáng tạo và phát triển riêng, kết hợp cùng văn hóa bản địa, tạo ra những công trình kiến trúc độc đáo và đa dạng.
Các công trình kiến trúc Phật giáo không chỉ là biểu tượng của tôn giáo mà còn mang đậm giá trị văn hóa và nghệ thuật. Chúng biểu thị sự giác ngộ, lòng từ bi và sự giải thoát trong Phật giáo, đồng thời là nơi thờ tự và hành hương quan trọng cho tín đồ. Những ngôi chùa chiền không chỉ đơn thuần là nơi cầu nguyện và thiền định mà còn là trung tâm giáo dục, truyền bá triết lý Phật giáo và bảo tồn di sản văn hóa, nghệ thuật của từng thời kỳ và dân tộc.
Kiến trúc Phật Giáo thế giới
Dù mỗi quốc gia có những màu sắc khác nhau về kiến trúc Phật Giáo, nhưng tổng kết lại gồm có 3 hệ thống chính chính: Đại thừa, Tiểu thừa và Mật thừa.
Kiến trúc mỹ thuật Phật giáo Đại thừa
Kiến trúc và mỹ thuật Phật giáo Đại thừa xuất hiện vào khoảng thế kỷ đầu Công nguyên, bắt nguồn từ Ấn Độ và lan truyền qua Trung Á, rồi đến các quốc gia như Trung Quốc, Nhật Bản, Việt Nam và Triều Tiên. Trung tâm của kiến trúc mỹ thuật Đại thừa là việc chế tác tượng và lòng kính tín, tôn thờ Đức Phật, Bồ Tát và chư thần.
Kiến trúc mỹ thuật Đại thừa phản ánh sự giao thoa giữa Phật giáo và văn hóa, tín ngưỡng bản địa của mỗi quốc gia và vùng miền, thể hiện đặc trưng của từng tông phái Phật giáo như Tịnh Độ, Pháp Hoa, Thiền Tông và Mật giáo. Điều này tạo nên sự phong phú và đa dạng trong phong cách kiến trúc và mỹ thuật. Tại mỗi quốc gia, kiến trúc mỹ thuật Đại thừa thường có nhiều điểm tương đồng với cung điện hoàng triều và nhà ở dân gian.
Kiến trúc mỹ thuật Phật giáo Tiểu thừa
Kiến trúc và mỹ thuật Phật giáo Tiểu thừa bắt đầu xuất hiện vào thế kỷ V trước Công nguyên, khởi nguồn từ Ấn Độ và phát triển mạnh mẽ tại Sri Lanka cùng các quốc gia Đông Nam Á. Kiến trúc này được hình thành dựa trên lòng kính tín và tôn thờ những di vật, xá lợi của Đức Phật. Điều này được thể hiện rõ qua việc xây dựng các bảo tháp (Stupa), nơi thờ phụng những di vật và xá lợi của Đức Phật.
Ngay từ lúc khởi nguyên, điêu khắc và hội họa Phật giáo đã được sử dụng để trang trí các bộ phận kiến trúc, với chủ đề chủ yếu là các cố sự đồ. Sau này, việc tạo tượng tròn trở nên phổ biến, với phong cách tạc tượng dựa trên 32 tướng tốt và 80 vẻ đẹp của Đức Phật.
Kiến trúc mỹ thuật Phật giáo Mật thừa
Kiến trúc mỹ thuật Phật giáo Mật thừa phát triển mạnh mẽ từ thế kỷ VII đến thế kỷ VIII tại Ấn Độ. Được lan tỏa theo hai nhánh chính: nhánh thứ nhất qua Trung Quốc rồi truyền vào Nhật Bản, hình thành dòng chủ lưu trong kiến trúc mỹ thuật thời đại Heian và Kamakura; nhánh thứ hai từ Nepal lan sang Tây Tạng, Bhutan, Mông Cổ và vùng Đông Bắc Trung Quốc, phát triển thành nghệ thuật Phật giáo Tây Tạng.
Kiến trúc mỹ thuật Mật thừa tuân thủ nghiêm ngặt các quy tắc trong Mạn-đà-la như Lưỡng giới, Tôn Thắng, và An Chấn, thể hiện qua hội họa và điêu khắc mềm mại, uyển chuyển. Nó giao thoa với Ấn giáo bằng việc sử dụng các hình tượng như tam diện, thập nhất diện, và các pháp cụ đặc thù như Kim Cương chử và giới đao.
Giống như kiến trúc Đại Thừa, nơi đây thường là quần thể kiến trúc với nhiều hạng mục công trình nhưng có màu sắc rực rỡ hơn và gồm hai dạng chính: loại xây dựng trên mặt đất với bố cục gần như đối xứng, trong đó Phật điện ở trung tâm kiến trúc phải nổi bật nhất; và loại xây dựng ở chân núi với bố cục tự do, không có đường trục tổng thể và không có quy hoạch trước.
Xem thêm: Top 15+ công trình kiến trúc nổi tiếng trên Thế giới
Kiến trúc Phật Giáo Việt Nam
Kiến trúc Phật giáo Việt Nam đã có lịch sử gần 2.000 năm, không chỉ giới hạn ở các tự viện mà còn hiện diện tại triều đình, công đường và các nơi tụ tập cộng đồng. Tuy nhiên, ở mỗi miền sẽ có những nét đặc trưng khác nhau.
Kiến trúc Phật giáo miền Nam
Những công trình Phật Giáo ở miền Nam sử dụng vật liệu mới như bê tông cốt thép, kính, nhôm, và composite. Kiến trúc chùa miền Nam pha trộn văn hóa của người Kinh, Hoa, và Khmer, kết hợp giữa yếu tố truyền thống và hiện đại, cùng phong cách Á Đông và phương Tây.
Đặc điểm nổi bật là sự sắp xếp “tiền Phật hậu Tổ” trong cùng một khối công trình, với tượng Phật và tượng Tổ đối ngược nhau. Bên cạnh đó, ngoài vai trò thờ tự, các chùa còn phục vụ nhiều chức năng khác như tổ chức thuyết giảng giáo lý, khám chữa bệnh, phát thuốc, chăm sóc trẻ mồ côi và người già neo đơn, đồng thời là trụ sở hoạt động cho các tổ chức Phật hội.
Kiến trúc Phật giáo miền Trung
Kiến trúc của các ngôi chùa vẫn giữ được một số đặc điểm của miền Bắc. Các chùa thường có thêm các yếu tố như bình phong, lầu chuông và lầu trống. Bố cục tổng thể của chùa thường là đối xứng qua trục giữa, với các nhà phụ được bố trí đối xứng hai bên. Kiến trúc Phật giáo ở miền Trung thể hiện sự pha trộn giữa kiến trúc nhà rường truyền thống và kiến trúc hoàng gia. Một hình thái kiến trúc nổi bật là kiểu trùng thiềm điệp ốc.
Các ngôi chùa miền Trung thường có hình dáng nhà nhỏ, thấp, với mặt bằng vuông vức và có từ một đến ba gian, cùng hai chái ở đầu hồi. Hệ thống kết cấu bằng gỗ, với cột, kèo, xuyên và trính được chạm trổ tinh xảo. Mái của các ngôi chùa thường dốc thẳng, góc mái không cong, và có thể có hai lớp mái được lợp ngói âm dương hoặc ngói liệt, trong khi tường được xây bằng gạch.
Số lượng và cách bài trí tượng trong chùa rất đa dạng, bao gồm các tượng Phật, Bồ-tát, cùng tượng của các tôn giáo và tín ngưỡng khác, phản ánh sự coi trọng các nghi lễ và cúng bái. Ngoài chức năng sinh hoạt tâm linh và hành lễ, các chùa miền Trung còn tổ chức các hoạt động như giáo dục Tăng tài, nghiên cứu kinh điển, họp hội và từ thiện; đồng thời thờ cúng vong linh người đã khuất.
Kiến trúc Phật giáo miền Bắc
Việc xây dựng chùa ở miền Bắc chịu ảnh hưởng lớn từ địa lý phong thủy, với việc chọn lựa vị trí đất sao cho hài hòa với thiên nhiên. Thông thường, khu vực bên trái của chùa được để rộng hoặc có sông ngòi, ao hồ, trong khi bên phải thì đất cao ráo. Phía trước chùa có minh đường hoặc hồ ao rộng, với thủy đình tạo cảnh quan đẹp mắt.
Kiến trúc chùa trong Phật giáo miền Bắc thường sử dụng kết cấu chịu lực chủ yếu bằng gỗ, kết hợp với các vật liệu như đá vân, đá ong, gạch nung và đá hộc. Các ngôi chùa thường có tỷ lệ và hình khối hài hòa với thiên nhiên và con người, với mặt đứng thấp và phần mái chiếm phần lớn chiều cao, thường được lợp ngói mũi hài làm từ đất nung không tráng men.
Mái chùa thường theo kiến trúc vì-kẻ-bảy và tàu đao lá mái, có mái dốc phẳng không xòe quá rộng, được tạo thành từ sự giao nhau của hai tàu đao uốn cong. Nội thất chủ yếu được trang trí bằng điêu khắc và sử dụng màu sắc tự nhiên của các vật liệu.
Xem thêm: Kiến Trúc Baroque: Nghiên Cứu Nguồn Gốc Và Đặc Trưng Nổi Bật
Một số công trình kiến trúc Phật Giáo nổi tiếng
Trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng có rất nhiều những công trình kiến trúc Phật Giáo nổi tiếng với nhiều quy mô lớn nhỏ, thu hút được rất nhiều khách du lịch tham quan, cùng tìm hiểu về những công trình này nhé.
Công trình kiến trúc phật giáo nổi tiếng trên thế giới
Trên thế giới có rất nhiều công trình kiến trúc Phật Giáo nổi tiếng và đồ sộ, dưới đây sẽ là những công trình nổi bật nhất Mogi.vn giới thiệu đến bạn.
- Thánh địa Phật Giáo Bagan (Myanmar): Đây là thánh địa Phật giáo nổi tiếng với hơn 2,000 đền và chùa. Là di sản văn hóa thế giới, thu hút du khách bởi kiến trúc độc đáo và các tác phẩm nghệ thuật Phật giáo phong phú. Bagan là biểu tượng của sự tinh tế trong nghệ thuật và kiến trúc Phật giáo Myanmar.
-
Wat Phra Kaew (Bangkok, Thái Lan): Hay còn gọi là Chùa Phật Ngọc, là một trong những ngôi chùa quan trọng nhất ở Thái Lan. Nó nằm trong khuôn viên của cung điện Hoàng gia Bangkok và nổi tiếng với kiến trúc tinh xảo và bảo tháp lộng lẫy, là nơi lưu giữ bức tượng Phật Ngọc quý giá.
-
Vạn Lý Tự (Lhasa, Tây Tạng): Còn được gọi là Tu viện Jokhang, đây là ngôi chùa linh thiêng nhất ở Tây Tạng, được xây dựng vào thế kỷ thứ 7. Tu viện có kiến trúc độc đáo, kết hợp ảnh hưởng từ Ấn Độ, Trung Quốc và Tây Tạng, và là trung tâm hành hương quan trọng của Phật tử Tây Tạng.
-
Đền Bodh Gaya (Bihar, Ấn Độ): Nơi Đức Phật đạt được giác ngộ, Đền Bodh Gaya là một trong những địa điểm linh thiêng nhất trong Phật giáo. Ngôi đền hiện đại được xây dựng xung quanh cây bồ đề, nơi theo truyền thuyết Đức Phật đã ngồi thiền suốt 49 ngày.
-
Chùa Kinkaku-ji (Chùa Vàng, Nhật Bản): Đây là một ngôi chùa Phật giáo nổi tiếng với kiến trúc độc đáo và vẻ đẹp thanh tao. Được bao phủ bởi lớp lá vàng, chùa Kinkaku-ji tọa lạc bên hồ, tạo nên một cảnh quan tuyệt đẹp.
- Đền thiên đường (Trung Quốc): Đền này là một trong những di sản văn hóa hàng đầu của Trung Quốc. Kiến trúc của Đền Thiên Đường rất đặc biệt với các công trình được xây dựng hoàn toàn bằng gỗ thông, không sử dụng sắt móng mà vẫn có thể tồn tại và duy trì với thời gian.
- Tu viện Nest Tiger (Bhutan): Là một địa điểm hành hương nổi tiếng, nằm treo lơ lửng trên vách núi cao ở thung lũng Paro. Được xây dựng vào thế kỷ 17, tu viện này là nơi linh thiêng trong Phật giáo Tây Tạng và có khả năng thu hút nhiều du khách nhờ vào vẻ đẹp hùng vĩ của kiến trúc và cảnh quan thiên nhiên xung quanh.
- Angkor Wat (Campuchia): Đây là một trong những di sản văn hóa thế giới nổi tiếng tại Campuchia, được xây dựng vào thế kỷ 12 dưới triều đại Khmer. Angkor Wat được biết đến với kiến trúc hoành tráng, các tượng thần linh và tường điêu khắc tinh xảo, là điểm đến hấp dẫn cho du khách và nghiên cứu về lịch sử và văn hóa của vùng Đông Nam Á.
Xem thêm: Kiến trúc Gothic – Sáng kiến làm nên sự kiêu hãnh của người Pháp
Công trình kiến trúc phật giáo tiêu biểu ở Việt Nam
Bên cạnh những công trình của các nước trên thế giới, Việt Nam cũng không kém cạnh khi sở hữu cho mình những ngôi chùa nổi tiếng, thu hút được nhiều khách du lịch trong và ngoài nước tới chiêm ngưỡng:
-
Chùa Bái Đính (Ninh Bình): Đây là ngôi chùa lớn nhất Việt Nam, nổi tiếng với kiến trúc đồ sộ và độc đáo, bao gồm nhiều tòa tháp, điện thờ và khuôn viên rộng lớn. Chùa Bái Đính cũng sở hữu tượng Phật bằng đồng lớn nhất Đông Nam Á.
-
Chùa Thiên Mụ (Huế): Chùa Thiên Mụ là một trong những ngôi chùa cổ kính và linh thiêng nhất ở Việt Nam. Chùa Thiên Mụ nổi tiếng với tháp Phước Duyên cao tầng, là biểu tượng của cố đô Huế.
-
Chùa Một Cột (Hà Nội): Chùa Một Cột có tên ban đầu là Liên Hoa Đài (tức Đài Hoa Sen). Đây được xem là một biểu tượng văn hóa lịch sử của Việt Nam, trải qua nhiều thời kỳ lịch sử nhưng vẫn giữ được nét đẹp kiến trúc cổ kính.
-
Chùa Hương (Hà Nội): Đây là một quần thể chùa lớn ở miền Bắc Việt Nam, nổi tiếng với lễ hội hàng năm và cảnh đẹp thiên nhiên hùng vĩ, với nhiều đền thờ và chùa trong hang động, thu hút hàng triệu du khách mỗi năm.
- Chùa Linh Ứng (Đà Nẵng): Nổi bật với tượng Phật Bà Quan Âm cao nhất Việt Nam, Chùa Linh Ứng ở bán đảo Sơn Trà là điểm đến tâm linh linh thiêng và thu hút nhiều khách du lịch. Chùa có kiến trúc hiện đại và phong cảnh thiên nhiên đẹp.
-
Chùa Dâu (Bắc Ninh): Là một trong những ngôi chùa cổ nhất Việt Nam, Chùa Dâu có kiến trúc cổ kính với nhiều bảo tháp và tượng Phật quý. Đây là nơi lưu giữ nhiều di tích văn hóa Phật giáo quý giá.
Lời kết
Các công trình kiến trúc Phật giáo nổi tiếng trên thế giới và ở Việt Nam không chỉ là nơi thờ tự linh thiêng mà còn là minh chứng cho sự phát triển văn hóa và tín ngưỡng. Hi vọng qua bài viết này, bạn đã biết thêm được nhiều kiến thức mới về Phật Giáo và các giá trị tinh thần chúng mang lại. Nếu bạn muốn tìm hiểu thêm về các thông tin khác như bất động sản hay phong thủy, hãy truy cập Mogi.vn nhé!
Xem thêm:
